Ηγέτης γεννιέσαι ή γίνεσαι;

Ηγέτης γεννιέσαι ή γίνεσαι; Αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα διλήμματα που έχει προβληματίσει προϊσταμένους πολλών επιχειρήσεων. Το θάρρος, η τόλμη, η αυτοπεποίθηση, η αυτοσυγκράτηση παίζουν σίγουρα καθοριστικό ρόλο, ωστόσο, δεν είναι μόνο οι διάφορες πτυχές του χαρακτήρα ενός ανθρώπου που τον οδηγούν στην καθοδήγηση μιας ομάδας. Τόσο οι προσωπικές δεξιότητες (soft skills), όσο και οι επαγγελματικές ικανότητες και γνώσεις (hard skills) μπορούν να συνδυαστούν και να συνθέτουν έναν αποτελεσματικό ηγέτη.

Δεν υπάρχει αποκλειστικά μία μορφή ηγέτη, υπάρχουν διαφορετικά είδη - στυλ ηγεσίας, που υιοθετεί ένας προϊστάμενος. Ένας ηγέτης μπορεί να είναι πιεστικός, ειδικός, συνεργάσιμος, δημοκρατικός, πρωτοπόρος και εκπαιδευτής. Ο κάθε ένας τύπος ηγεσίας έχει και από μία διαφορετική επίδραση στο εργασιακό περιβάλλον της εκάστοτε εταιρείας ή ομάδας και κατ’ επέκταση στη χρηματοοικονομική απόδοσή της. Πολλοί προϊστάμενοι εστιάζουν σε μία μορφή ηγεσίας, σε εκείνη που τους αντιπροσωπεύει, θεωρώντας ότι αποτελεί μία λειτουργία της προσωπικότητάς τους. Όμως, το βασικό είναι ότι για την επίτευξη καλύτερων αποτελεσμάτων, ο ηγέτης δε θα πρέπει να βασίζεται μόνο σε ένα τύπο ηγεσίας, αλλά να προσαρμόζεται κάθε φορά ανάλογα με τις εργασιακές συνθήκες και ανάγκες.

Είδη του ηγέτη και τα χαρακτηριστικά τους

1. Ο πιεστικός, ο καταναγκαστικός ηγέτης

Ένας πιεστικός ηγέτης, απαιτεί συνεχώς και σε σύντομο χρονικό διάστημα άμεση προσαρμοστικότητα και συμμόρφωση, σύμφωνα με τις οδηγίες και το προγραμματισμό που έχει θέσει ο ίδιος. Το συγκεκριμένο στυλ ηγεσίας δε συμβάλλει στην ανάπτυξη πρωτοβουλιών, νέων ιδεών και της ευελιξίας από τη μεριά των υφισταμένων, με αποτέλεσμα να μη δημιουργείται θετική παρακίνηση, και αίσθημα ικανοποίησης από την εργασία τους, και να θεωρείται μόνο η χρηματική ανταμοιβή ως επιβράβευση.
Μία μακροχρόνια υιοθέτηση αυτής της μορφής, θα μπορούσε να αποβεί καταστροφική για το ηθικό και την απόδοση των υφισταμένων και κατ’ επέκταση για την αποτελεσματικότητα της εταιρείας. Ωστόσο προτείνεται κυρίως, σε περιπτώσεις επιτακτικής ανάγκης όπου η εκάστοτε εταιρεία διαπερνά κρίση και πρέπει να εφαρμόσει στρατηγικές ανάκαμψης για την αναβίωσή της, αλλά και σε περιπτώσεις όπου παρατηρούνται προβλήματα συνεργασίας μεταξύ των υφιστάμενων.
 

2. Ο ειδικός - ο “αυθεντία” ηγέτης

Ένας ηγέτης που χαρακτηρίζεται ως “αυθεντία”, είναι εκείνος που θέτει ένα όραμα και επιχειρεί να κινητοποιήσει τους υφισταμένους του προς την επίτευξή του. Τους δίνει την ευκαιρία και την ελευθερία να καινοτομήσουν, να πειραματιστούν και να εκθέσουν τις δικές τους ιδέες και λύσεις· και σε συνδυασμό με το feedback και την αμφίδρομη μεταξύ τους επικοινωνία, πολύ συχνά εντοπίζουν μόνοι τους τα λάθη, τα πιθανά ρίσκα και διατηρούν αμείωτο το ζήλο για εργασία και συνεχή ανάπτυξη. Ο “ηγέτης αυθεντία” καταφέρνει να ασκήσει επιρροή στα μέλη της ομάδας του, να τους εμπνεύσει ώστε να αισθάνονται όλοι ότι αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου συνόλου και ότι μοιράζονται ένα κοινό εταιρικό όραμα. Ωστόσο, ο ηγέτης αυθεντία, τελικά θα διατυπώσει τη δική του εκδοχή που εν τέλει θα υλοποιηθεί.
Το στυλ του ηγέτη, που λειτουργεί ως αυθεντία, έχει πολύ θετικό αντίκτυπο στο σύνολο της εταιρείας και μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε περίπτωση ιδιαιτέρως όταν μία εταιρεία δεν έχει ξεκάθαρο όραμα και στόχο.

3. Ο συνεργάσιμος ηγέτης

Στόχος του συνεργάσιμου ηγέτη είναι να δημιουργεί ένα κλίμα αρμονίας, καλής συνεργασίας, και επικοινωνίας ανάμεσα στα μέλη της ομάδας, αναπτύσσοντας συναισθηματικούς δεσμούς και σχέσεις εμπιστοσύνης. Ο συνεργάσιμος ηγέτης εστιάζει κυρίως στην ομάδα, προσδίδει αξία στη δουλειά του κάθε μέλους ξεχωριστά και μέσω του συνεχούς θετικού feedback, παρακινεί στον διαμοιρασμό ιδεών (brainstorming). Ως εκ τούτου οι υφιστάμενοι του αναπτύσσουν υψηλό αίσθημα ευθύνης και μετέχουν ενεργά στην επίτευξη των στόχων της εταιρείας. Δεν είναι μόνο τα μέλη της ομάδας που ανοίγονται, αλλά και ο συγκεκριμένος ηγέτης διακρίνεται για την αμεσότητά του, την εξωστρέφειά του, ενώ δε φοβάται να δείξει και τα συναισθήματά του.
Όπως και στην περίπτωση ενός πιεστικού ηγέτη, η αποκλειστική υιοθέτηση αυτού του στυλ ηγεσίας δε συνίσταται, καθώς οι υφιστάμενοι δύναται, είτε να αντιληφθούν ορισμένες αδυναμίες του προϊσταμένου είτε να θεωρήσουν ότι μπορούν να λειτουργούν μόνοι τους, οδηγώντας συχνά στην αποτυχία της ομάδας. Ένας συνεργάσιμος ηγέτης προτιμάται σε καταστάσεις μεγάλης έντασης, ώστε να βελτιώσει την επικοινωνία, την αρμονία, και να ανεβάσει το ηθικό της ομάδας, και να αποκαταστήσει τη σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στα μέλη.
Ο συνδυασμός ενός συνεργάσιμου και ενός ηγέτη “αυθεντία”, θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύ δυνατός, καθώς μία ομάδα που τη διακατέχει μία ισχυρή επικοινωνιακή και συναισθηματική σχέση καθοδηγείται από έναν προϊστάμενο που θέτει συγκεκριμένους στόχους και οράματα

4. Ο δημοκρατικός ηγέτης

Ένας ηγέτης που αφιερώνει χρόνο στους υφισταμένους του, που τους επιτρέπει να επινοούν και να εκθέτουν νέες ιδέες, που τους δίνει τη δυνατότητα συμμετοχής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και που αναπτύσσει σχέσεις εμπιστοσύνης και σεβασμού μαζί τους, χαρακτηρίζεται ως δημοκρατικός. Οι υφιστάμενοι του, εκθέτουν τους προβληματισμούς, τις ανησυχίες τους, τα πιθανά ρίσκα κάθε επιχειρηματικής τους ιδέας και ο ηγέτης αξιολογεί μαζί τους όλα τα ενδεχόμενα προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της ομάδας. Ταυτόχρονα φροντίζει να διατηρεί πάντα υψηλό το ηθικό των υπαλλήλων.
Εντούτοις η αδιάλειπτη συμμετοχή των υφιστάμενων στη λήψη αποφάσεων, οδηγεί σε χρονοβόρα meetings, αναμοχλεύοντας όλες τις προτάσεις, οξύνοντας πιθανώς συγκρούσεις μεταξύ των μελών μειώνοντας έτσι τη λειτουργικότητα και την αποδοτικότητα της εταιρείας. Αυτό το στυλ ηγεσίας κρίνεται αποτελεσματικό σε περίπτωση που ο ηγέτης είναι αβέβαιος για την λήψη της κατάλληλης απόφασης, και χρειάζεται νέες ιδέες και καθοδήγηση από υπαλλήλους, που είναι γνώστες και ειδικοί πάνω στο αντικείμενο.

5. Ο πρωτοπόρος ηγέτης

Ο πρωτοπόρος ηγέτης ορίζει τον εαυτό του ως παράδειγμα, θέτει υψηλά στάνταρ, αποφέρει τα καλύτερα αποτελέσματα σε σύντομο χρονικό διάστημα, περιμένοντας να πράξουν αναλόγως και τα μέλη της ομάδας. Αν ένα μέλος δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του και δεν προσδίδει την επίδοση που εκείνος αναμένει σύμφωνα με τις προδιαγραφές του, τότε συχνά τον αντικαθιστά με άλλον, με σκοπό να βρει τον κατάλληλο.
Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις αυτό το στυλ ηγεσίας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως καταστροφικό. Τα μέλη της ομάδας αισθάνονται καταπίεση έχοντας στο μυαλό τους ότι πάντα πρέπει να ανταποκρίνονται άριστα στις υψηλές απαιτήσεις του ανωτέρου τους, με αποτέλεσμα να μην αισθάνονται ικανοί, να χάνεται η εμπιστοσύνη στον εαυτό τους ή να πέφτει το ηθικό τους. Επιπρόσθετα σε πιθανή απουσία του ηγέτη, η ομάδα φαίνεται αβοήθητη, και χωρίς καθοδήγηση, αδυνατώντας να πάρουν πρωτοβουλίες.
Εν αντιθέσει, αυτό το στυλ ηγεσίας επιφέρει αποτελέσματα όταν τα μέλη της ομάδας είναι πλήρως καταρτισμένα με ισχυρά εσωτερικά κίνητρα, και χρειάζονται απλά μία μικρή κατεύθυνση και συντονισμό. Μια τέτοια ομάδα καθοδηγείται από έναν πρωτοπόρο ηγέτη, που θα επιβλέπει αν γίνεται σωστά η δουλειά και θα θέτει συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα.

6. Ο εκπαιδευτής, ο καθοδηγητής ηγέτης

Ως σύμβουλος θεωρείται ο εκπαιδευτικός ηγέτης, που βοηθά τους υφιστάμενούς του να διακρίνουν τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία τους και να τα συνδέσουν, τόσο με τους προσωπικούς, όσο και τους επαγγελματικούς στόχους τους και φιλοδοξίες. Είναι πρόθυμος να επενδύσει σε εκείνους, να τους εκπαιδεύσει σε διάφορα αντικείμενα και να τους αναθέτει απαιτητικές εργασίες, δίνοντάς τους μετέπειτα το κατάλληλο feedback. Να τονισθεί πως ο εκπαιδευτής ηγέτης προτιμά να δώσει μία εργασία σε έναν υφιστάμενο προκειμένου να τον εξασκηθεί, ακόμα και αν υπάρχει το ενδεχόμενο καθυστέρησης και αποτυχίας, διότι πιστεύει πως αυτή η ευκαιρία θα εξελιχθεί μακροπρόθεσμα ως μάθημα.
Αυτό το στυλ ηγεσίας χρησιμοποιείται λιγότερο στις επιχειρήσεις, κυρίως λόγω έλλειψης και πίεσης χρόνου, για εκτενή εκπαίδευση, ωστόσο ο προϊστάμενος που το υιοθετεί, βλέπει ένα θετικό αντίκτυπο στη συνολική απόδοση της επιχείρηση.

Κύριο μέλημα ενός ηγέτη είναι εμπνέει εμπιστοσύνη, να αναπτύσσει ισχυρές σχέσεις με τα μέλη μιας ομάδας, και να συμμετέχει ενεργά στη βελτίωση της απόδοσης τους. Για να το επιτύχει, καλείται να υιοθετεί κάθε φορά ένα διαφορετικό στυλ ηγεσίας, ανάλογα με τις εργασιακές ανάγκες.
Σημείο αναφοράς στα είδη ηγεσίας αποτελεί το βιβλίο Emotional Intelligence (1995) του Daniel Goleman, συγγραφέα και επιστημονικού δημοσιογράφου, όπου διευκρινίζει και επεξηγεί επαρκώς τα διάφορα στυλ ηγεσίας, τα χαρακτηριστικά τους.

Κυδώνα Ελευθερία,
Σύμβουλος Αναπτυξιακών Προγραμμάτων
Bsc Finance and Accounting , MBA